|
گسترش يافته سخنرانی در كنفرانس اروپائی حزب مشروطه
ايران ، هامبورگ ، ١٣ و ١۴ اكتبر ۲٠٠١
دو سالی پيش يك حزب سياسی در يك همايش بزرگ خود اعلام كرد كه مشكل جامعه
ايرانی ، فرهنگی ، بهمان اندازه كه سياسی است و برای حزب ، جبهه فرهنگی و
فلسفی اهميتی در رديف جبهه سياسی دارد . اين اعلام در آن زمان ابروهای بسياری
را بالا برد . در فرهنگی كه سياست را در بندوبست خلاصه می كند و سياستگر را
واژه ديگری برای فريبكار می داند ، چگونه می توان حزبی را در چالش با باورها و
عادتها و سنتهائی قرار داد كه "خرد متعارف" conventional wisdom بشمار می
روند ـ به اين معنی كه از قبول همگانی برخوردارند و نمی بايد زير پرسش بروند ؟
چگونه حزبی كه قاعدتا می بايد درپی افزايش اعضای خود باشد تصميم گرفته است به
مقابله طرز تفكرهائی برود كه از سلطنت طلب دو آتشه و حزب اللهی تا چپ افراطی و
ملی مذهبی ميانه كار را در عوالم جهان سومی خود بهم می رساند ؟
آن حزب چاره ای جز رساندن خود به نتيجه منطقی اصول عقايدش نمی ديد و از آنجا
كه تناقض و گريز از اصول و سرسری بودن در عين تعصب را يك كاستی بزرگ فرهنگی
ايرانی می دانست ، گام آخری را برداشت و جزمگرائی و يكسو نگری و ديد مذهبی را
از يك سو ، و همه چيز برای همه كس بودن و هر لحظه به رنگی درآمدن را از سوی
ديگر ، آماج پيكار سياسی-فرهنگی خود قرارداد . حزبی كه نامش را مشروطه ايران
نهاده بود نه می توانست در سلوك خود به تجدد و نوكردن جامعه ايرانی ، به
سازشهای سياسی و ايدئولوژيك معمول تن دردهد و نه به نام احترام به مقدسات اصلا
به تقدس در سياست پای بند باشد.
امروز با روياروئی همه سويه با تروريسم بين المللی ، كه از پس از ١١ سپتامبر
شاهدش هستيم ، اهميت جبهه فرهنگی و فلسفی در همه جا آشكارتر می شود . رهبران
سياسی و سخنگويان چه در غرب و چه در كشورهای اسلامی از تكرار اين خسته نمی
شوند كه روياروئی با تروريسم است و نه با اسلام . بی ترديد هيچ كس در راهروهای
قدرت جهان غرب در پی آن نيست كه با اسلام يا كشورهای اسلامی بجنگد واز
مسلمانان جهان جز معدودی در پی آن نيستند كه هواپيماهای مسافربری و
آسمانخراشهای بازرگانی را به آتش بكشند و باكتری و ويروس و گاز كشنده بسوی غير
مسلمانان رها كنند . ولی اگر هم به روی خود
نياورند به چشم خود اين واپسين جنگ يك فرهنگ رو به زوال را با جهانی كه آن را
نمی فهمد ولی همه چيزش را مرهون آن است می بينند . اينكه تندروترين و
بنيادگراترين عناصر ، مردانی در بالاترين درجات حقانيت righteousness ـ
كه از نادانی ژرف بر می خيزد و با درنده خوئی جز اندك فاصله ای ندارد ـ
پرچمدار اين جنگ شده اند طبيعی است . جريان عمومی اين فرهنگ و جهان رو به زوال
، از ميدان بدر رفته است ؛ احساسش به پيروزمندان هر چه باشد در درون خود
پذيرفته است كه جنگ را باخته است . مانند هميشه و همه جا ، سرسخت ترينان تن به
واقعيت نمی دهند . جنگ با فرهنگ است ولی جنگاوران فرهنگی، تنها مانده اند و با
هرچه فروتر رفتن در كوره خشونت به جبران درماندگی خود می كوشند .
***
در نخستين روزهای پس از حمله ، رئيس جمهوری امريكا به ضرورت ديپلماتيك ، خطی
نا مشخص ميان آنها كه با "ما" يا ائتلاف ضد تروريستی اند و يا با تروريستها
هستند كشيد . برای مردم ايران دو دهه ای پيش اين خط ، همچنان نا مشخص ، كشيده
شد : يا رژيم اسلامی يا مردم ؛ يا اسلام راستين و ارزشهای اصيل يا مردمسالاری
و عرفيگرائی ؛ يا سنتهای مقدس يا نوسازندگی فرهنگی ايران . بيشتر سياستگران و
نويسندگان در اين سالها سعی در مبهم كردن اين خط داشته اند . هنوز هم از موضع
روشنفكری دينی ، درآميزی ملی و مذهبی ، پيش انداختن مصلحت سياستبازی به زيان
رهائی و پيشرفت ، می كوشند پيكار را از درونه خود تهی و از هدف خود منحرف كنند
. اسلام در سياست به ورشكستگی ، و در حكومت به جنايت برهنه و بی پروا كشيده
است و باز به نام جمهوريت و اسلاميت ، يا خوانش ( قرائت ) تازه ، يا دوم خرداد
عمر آن را دراز می كنند .
اگر منظور از اقدامی روشن باشد بقيه اش به آسانی تعريف شدنی است . از هدف
پيكار برای سرنگونی جمهوری اسلامی چيز زيادی در نمی آيد . سرنگونی برای چه :
برای به قدرت رسيدن گروهی ديگر ، يا رفتن به سر خانه و زندگی خود ، يا
انتفامجوئی ، يا برای ساختن كشور و جامعه ای متفاوت ؛ و آنگاه چگونه و چه
اندازه متفاوت ؟ پاسخ به هر يك از اين پرسشها سناريو ديگری را عرضه می دارد و
پاره أی از آن سناريوها چندان ارزش مبارزه ندارد ، اگر بد را بدتر نكند .
ممكن است بگويند اينهمه سختگيری ، كار را به جائی نمی رساند . اين درست است و
راه همكاری با بسياری ديگر را می بايد بازگذاشت . ولی تفاوتها اهميت دارند و
می بايد آنها را نگهداشت ؛ و تفاوتها از منظورها بر می خيزند . از نظر ما
پيكار با جمهوری اسلامی اگر به پيشراندن جامعه ايرانی در مسير تجدد نينجامد
ارزش ندارد . ما برای رسيدن به قدرت بهر بها و با هر پيامد يا برگشتن به خانه و
زندگی خود با جمهوری اسلامی درنيفتاده ايم . ما می خواهيم آن تكان نهائی را به
اين جامعه و اين فرهنگ بدهيم ؛ فرصتی را كه صد سال از ما گريخت به چنگ آوريم و
اين فرصت در دسترس ماست . ايرانيان سرانجام به جائی رسيده اند كه می توانند
مصالحه ها و چاره جوئی های نيمه كاره را رها كنند و گامهای قطعی را برای دور
شدن از گذشته أی كه چند صد سالی در اكنون پيش آمده است بردارند . با همه
محافظه كاری و تنبلی و بيمی كه هنوز در ايرانيان بيشمار می توان يافت هماوازی
و همرائی بيسابقه أی در دو امر حياتی پيدا شده است .
نخست ، ميل به زيستن مانند غربيان و برخورداری از آزاديها و امكانات آنان .
با آنكه هنوز بيشتر ايرانيان رابطه ميان شيوه زندگی و تفكر را نمی دانند و می
پندارند می توان بهمين صورت ايرانی ماند (به اين معنی كه همان كاستيهای اخلاقی
و فكری را نگهداشت) و مانند غربيان زيست ، شوق آنان به تغيير شيوه زندگی در
نهايت ايرانيان را به آنجاها نيز خواهد رساند . دوم ، ديگر حتا مادربزرگان نيز
خواستار بيرون بردن دين از حكومت هستند ( مادربزرگان ظاهرا مذهبی ترين لايه
های جمعيت شمرده می شوند ولی مسلم نيست ) . در غرب عرفيگرائی ، در آغاز به
معنی گشودن بحث آزاد در مسائل ايمانی و مذهبی ، بزرگترين پايه فكری توسعه
سياسی بود زيرا بند را از دست و پای گفتار و انديشه گشود . هنگامی كه می شد
درباره مقدسات و تابوهای مذهبی به آزادی سخن گفت ، از امتيازات اشراف و شاهان
چه می ماند ؟ ما به اين معنی تازه داريم عرفيگرا می شويم . بيرون بردن مذهب از
حكومت شعار همگانی شده است و ديگر می توان معانی آن را شكافت .
***
برای آنكه جامعه أی عرفيگرا شود نوشتن يك قانون اساسی كه مذهب رسمی و كنترل
مقامات مذهبی نداشته باشد بس نيست . در تركيه چنين قانون اساسی هست ولی برای
اجرای نيمه كاره و پر از سازش آن سرنيزه ارتش لازم بوده است . جامعه عرفيگرا
نيست و نزديك شدن به تابوها و مقدسات را برنمی تابد . حكومت های پياپی نيز به
دليل كمبود در زمينه مشروعيت ( پاكيزگی ، توانائی اداره كشور ) درپی بهره
برداری از مذهب بوده اند و آزادی گفتار را به سود متعصبان مذهبی محدود كرده
اند . تركيه فرهمندی ديرپای آتاتورك و حيثيت ارتش خود را داشته است و دست كم
قانون اساسيش را حفظ كرده است . اكنون نيز پيوندهای روبه گسترش اروپائی را
دارد كه مانند مورد غيرقانونی كردن حزب تازه مذهبی ، می تواند به ياری
عرفيگرايان بيايد .
آنچه ايران را متمايز می سازد نزديك شدن به تابوها و انديشيدن درباره
نينديشيدنی هاست كه روشنفكران پرچمدارش بوده اند ولی توده های مردم بويژه
جوانتران در بی پروائی خود بدان دامن می زنند . حكومت اسلامی نوميدانه می كوشد
با دستگيريها و سركوبها "حرمت مقدسات" را نگهدارد ولی جامعه دركار آن است كه
هر حرمت و مقدسی را از سر راه گفتار آزاد بردارد . سياست در ايران رو به
عرفيگرائی دارد و چنانكه در تركيه نشان داده شد اين مهمتر از عرفی شدن حكومت
است . در اروپا نيز نخست سياست ، عرفی شد ؛ گفتمان سياسی و فلسفی از مذهب
فاصله گرفت . در ايران نيز همين دارد تكرار می شود . جناحهای حكومت ، از
انحصارجو تا اصلاح طلب ، هرچه بتوانند برای "حرمت مقدسات" خود می كنند ولی خود
بيحرمت تر می شوند .
آن تكان نهائی كه می بايد داده شود نياز به بازوهای سياسی دارد ، به نيروهائی
كه نه تنها برسر پيكار با رژيم اسلامی بلكه با فرهنگی كه چنان انقلاب و چنين
حكومتی از آن برآمد همداستان شوند . صف مبارزه بيش از هميشه مشخص است : آنها
كه مساله را صرفا در عرصه قدرت می بينند و حاضرند با بخشی از رژيم نيز همراه
شوند ؛ و آنها كه مساله را در همه گستره آن ، ازجمله فرهنگی ، می بينند و آشتی
ناپذير با همه عناصر و انديشه های بازمانده از قرون وسطای جهان سومی ايران می
جنگند . مانند صد سال پيش ، جنگ در ميان ترقيخواهان و تجدد طلبان از يك سو و
گذشته گرايان و اسلاميان گوناگون از سوی ديگر است .
تا اينجا كه بتوان ديد حزب مشروطه ايران ، روشن تر از بسياری ، صفها را مشحص
كرده است . با تمركز صرف بر جابجائی قدرت ، و در نبود بعد فرهنگی در پيكار ،
راه بر هر انحراف و سازشكاری گشوده می ماند . ما بيش از ده سال است سازمانها و
گروههای مخالف را می بينيم كه يكی پس از ديگری عملا به رژيم نزديك می شوند .
اگر كارگزاران سازندگی از سكه می افتند ملی مذهبی ها و دوم خرداديان را بجای
آنها می گذارند . مبارزه شان با رژيم هيچگاه از يك مولفه اسلامگرا بی بهره نمی
ماند . هرچه هست در پايان ، امتداد دادن مشروعه به آينده است ، تا هر جا كه
زورشان برسد .
پيام حزب روشن است : در دشمنی با ما و بيم از ما خود را به بی اثری محكوم
نكنيد ؛ يا به جناحهای رژيم كه همه درپی برقرار ماندن حكومت مذهبی اند ،
نپيونديد . هرچه هم با ما مخالف باشيد در هدف نهائی مبارزه كه رساندن ايران به
جهان امروز باشد به ما نزديكتريد . بی ما نمی توانيد حتا در مبارزه با جمهوری
اسلامی به جائی برسيد ـ اگر اصلا در مبارزه مانده ايد . همه نيروهای آزادی و
پيشرفت بهم نياز دارند . همه ما برای سالم كردن و سالم نگهداشتن سياست در
ايران لازم هستيم . اگر امروز همراه نشويم فردا بيشتر ما تك تك و گروه گروه
بهر فرصتی كه خود را عرضه كند تسليم خواهند شد . صف واقعی مبارزه نمی تواند از
عرفيگرايان ، دمكراتها ، تجدد طلبان با هر گذشته و گرايش سياسی تهی باشد . حتا
قبايل و تيره های افغانستان دارند به بيهودگی كشاكشهای خود پی می برند .
***
جهان پس از ١١ سپتامبر ديگر آن نيست كه بود . ما نيز در مبارزه خود با موقعيت
تازه أی روبروئيم . مجموعه ای از عوامل ، پاره أی از آنها بی ارتباط به
افغانستان ، به سود پيكار كار كرده است .
آغاز عمليات نظامی در افغانستان آشكارا رژيم اسلامی را به هراس انداخته است .
با آنكه جمهوری اسلامی هيچ دستی در جنايت ١١ سپتامبر نداشت ، ائتلاف سهمگين ضد
تروريسم بين المللی و نبرد بيرحمانه أی كه با طالبان و بن لادن آغاز شده همه
مافيای حزب اللهی را به لرزه انداخته است . حكومتی كه تظاهرات ضد امريكائی
براه انداخت و رهبرو رئيس جمهورش ، هريك به زبان خود امريكا را محكوم كردند
هفته ای نگذشته ، به اصرار و از مجاری گوناگون آمادگی خود را برای كمك به جنگ
امريكا اعلام داشت . رژيمی كه ديپلماتهای امريكائی را گروگان گرفت اكنون آماده
يافتن و نجات دادن خلبانان امريكائی است كه به خاك ايران می افتند . يك نتيجه
احساس نا امنی سخت رژيم ، كاهش سختگيريها به مردم و نمايشهای خشونت آميز بوده
است . امروز احتمال اينكه پاسداران بر روی مردم تيراندازی كنند از هميشه كمتر
است .
مردم نيز تغيير فضا را احساس كرده اند . در چند ماهه گذشته تظاهرات ضد رژيم
فراوانتر و بی پرده تر شده است . ديگر نمی توان تصور كرد كه گروه بزرگی از
مردم به مناسبتی گرد آيند و كار به شورش و دست كم مرگ بر جمهوری اسلامی نكشد .
نمايشهای سازمان داده رژيم دربرابر جوشش خودبخود احساس عمومی بيرنگ است و اگر
اثری داشته باشد خشمگين كردن مردم از جمله بسياری شركت كنندگان است كه به زور
برده می شوند . امروز مردم منتظر مسابقه فوتبال می مانند تا به خيابان بريزند ،
فردا بهانه های بيشتر خواهند يافت .
در اين تظاهرات نام پهلوی گاه و بيگاه برده شده است . حضور پهلوی در جامعه
ايرانی پديده ای است كه ديگر انكار نمی توان كرد . در آن سالهای خاموشی كه
دشمنان و مخالفان به هر امكان مطرح شدن پادشاهی به عنوان گزيداری option
برای آينده ايران می خنديدند و دوستداران و موافقان گله می كردند كه پس كجاست
و زمينه از دست می رود ، می گفتيم كه شش ماه قرارگرفتن وارث پادشاهی پهلوی در
زير نورافكن بس خواهد بود . از يك سالی پيش آن نور افكن اندك اندك افتاده است
و ديگر هرچه از ايران می رسد توجه روزافزون مردم به وارث پادشاهی پهلوی است
.سحنان او را از رسانه ها می شنوند و چهره او از تلويزيونها به خانه ها می رسد
و به قول فردوسی گفتگو پر می شود .
مخالفان و موافقان هردو بر آن بودند كه با پير شدن انقلاب اسلامی ، نسلی كه
پيش از انقلاب را به ياد دارد در می گذرد و تمام است . ولی پادشاهی در ايران
به يك نسل معين بستگی ندارد . نهادی است و پيشينه أی است و از آن بيشتر ،
جايگزين با اعتباری است ؛ كاملترين نفی جمهوری اسلامی است . زير نام پادشاهی
مشروطه يك طرح كامل بازسازی جامعه ايران و يك جهان بينی و فلسفه حكومتی است كه
بسياری از بهترين عناصر در ايران هيچ مشكل جدی در آن نمی بيننند . كمتر كسی
ترديد دارد كه با پادشاهی مشروطه می توان بهترين نيروی انسانی را برای اداره
كشور گردآورد و با كمترين دشواری چرخها را به گردش انداخت . جايگزينان با ربط
ديگر شايد باشند ولی يافتنشان آسان نيست .
برخلاف انتظار بسيار كسان ، از نمايندگان نسل سالخورده تر و درد اشتياق و
نوستالژی آنان كه بگذريم بيشترين توجه به پادشاهی مشروطه و وارث پادشاهی پهلوی
را در ميان جوانترها می توان يافت . آنها ممكن است از نگريستن بر آنچه ايران
پيش از اين نكبت می بود آغاز كنند ولی بيشتر علاقه شان به چيزی است كه امروز
می بينند و می شنوند : مرد جوانی كه از امروز و آينده می گويد و خود را از
گذشته نه تنها آزاد كه پاك كرده است ؛ و مردان و زنان بسياری كه بجای زيستن در
جهان تبعيدی به ايران می پردازند . تفاوتها بيش از آن است كه از ذهن نوجوی نسل
تازه ايرانيان دور بماند .
***
تروريسم بين المللی ، اين چنين كه با آن روبروئيم ، در سايه پشتيبانی حكومتی
عمل می كند . تروريستها اگر هم از حكومتها مستقل باشند به پشتيبانی آنان نياز
دارند . دولت تروريست يك شعار نيست . جمهوری اسلامی ، ليبی ، سوريه و عراق از
حكومتهائی هستند كه نه تنها مخالفان خود را ترور می كنند ، بلكه تروريسم را به
عنوان يك ابزار ايدئولوژی و ديپلماسی بكار می برند . ( ليبی پس از بمبی كه بر
چادر قذافی افتاد آهسته آهسته خود را از اين باشگاه بيرون كشيده است .) بی
افغانستان در اختيار بن لادن ، او نمی توانست شبكه حهانی خود را اداره كند .
جمهوری اسلامی از بزرگترين دولتهای تروريست جهان است و مسلما هيچ رژيمی مگر
عربستان سعودی بيش از جمهوری اسلامی در اين راه هزينه نمی كند . اما عربستان
سعودی گروگان تروريستهاست و بازيگر فعال نيست . با گروگانگيری ديپلماتهای
امريكائی بود كه كار تا نيويورك و واشينگتن كشيد . دست ترور رژيم اسلامی از
امريكا و اروپا تا خاورميانه گشاده بوده است و از كنيسه بوئنوس آيرس تا فروشگاه
بزرگ محله فقيرنشين پاريس تا پيتزافروشی تل اويو شمار قربانيان ترورش به
هزاران می رسد . كشورهای بسيار ترجيح داده اند جنايات رژيم را نديده بگيرند
ولی دست كم در دادگاههای برلين و پاريس ـ آری پاريس ـ محكوميت جنائی رژيم ثابت
شده است .
اكنون كه سرانجام جهان بر خطر تروريسم بين المللی و دولتی بيدار شده است
پيكار با جمهوری اسلامی بعد تازه أی می يابد كه می بايد با تفاوت گذاشتن ميان
مصالح ملی ايران و مصلحت مبارزه با رژيم ، آن را به كمال بكار گرفت . حكومت
اسلامی می كوشد با دوچهرگی ژانوس وار معمول خويش ـ خاتمی و خامنه أی ـ هم دل
امريكا را بدست آورد و هم فاصله رانگهدارد . نمی بايد اجازه داد كه ائتلاف ضد
تروريستی ، در حرارت خود برای گستراندن جبهه ائتلافی ، مسئوليت و خطر رژيمی
همچون جمهوری اسلامی را فراموش كند . ما به مصلحت ايران می بايد با هر انديشه
حمله به خاك ايران مبارزه كنيم ، ولی به مصلحت مبارزه دمی از يادآوری ماهيت
تروريستی رژيم بازنايستيم . سرنگونی رژيم حزب الله اولويت ماست ولی نه با
لشگركشی بيگانه . برای ما همين بس كه دست ترور رژيم در هرجا بريده شود .
سودی ندارد كه بن لادن و طالبان از ميان بروند يا ناتوان شوند ولی حكومتهای
تروريست و تروريست پرور به شيوه های خود ادامه دهند .با عزمی كه پيدا ، و
نيروئی كه بسيج شده است رژيمهای نا استواری مانند حكومت آخوندی را می توان بی
دست بردن به اسلحه واداشت كه پيوندهای خود را با تروريسم ببرند . تاثيرات چنان
تحولی بر سياسيهای داخلی ايران و به سود بهروزی مردم ما بيش از آن است كه به
نظر می آيد .
***
حضور دبيركل و چند تن از اعضای كميته مركزی حزب وطن افغانستان در كنفرانس
اروپائی حزب مشروطه ايران بيش از اهميتی نمادين داشت . سرنوشت افغانستان و
ايران از ١٩٧٩ بهم پيوسته بوده است. انقلاب اسلامی در ايران راه را بر هجوم
شوروی گشود . اگر ايران فرونريخته بود برژنف جرات تجاوز به افغانستان نمی يافت
ـ همچنانكه عراق به ايران و سپس كويت لشگر نمی كشيد ـ و اينهمه فاجعه ها روی
نمی داد . جمهوری اسلامی در برهم زدن اوضاع افغانستان و جلوگيری از يك حكومت
پايدار سهم بزرگی داشت و هنوز اميدوار است دست نشانده خود حكمتيار را كه يكی
از منفورترين چهره های افغانستان است از پناهگاهش در تهران برای برآشفتن
افغانستان پس از طالبان بفرستد .
پيروزی انقلاب اسلامی در بالاگرفتن خيزاب اسلامی در هر جا از جمله افغانستان
، بزرگترين نقش را داشت و اسلاميان و تروريستهای اسلامی هنوز از باده
پيروزيهايشان در ايران و افغانستان سرمست اند ـ هرچند در ايران آن پيروزی به
رسوائی اسلام سياسی راديكال وشكست نهائی آن انجاميده است و در افغانستان بی
كمكهای امريكا چنان پيروزی بدست نمی آمد . اكنون شكست طالبان و شكار جهانی
تروريستها بسياری از سرمستان را هشيار می كند و باد را از بسياری بادبانها می
گيرد . تاثيرات چنان شكستی را در تهران و قم نمی بايد دست كم گرفت . روابط
خارجی و موازنه داخلی جمهوری اسلامی هم اكنون برهم خورده است . سرنگونی طالبان
احتمالا سرنگونی رژيم همانندی را بيشتر پيش چشمها خواهد آورد .
يك تحول احتمالی ديگر در افغانستان تاثير مستقم تری در ايران خواهد داشت كه
از هم اكنون محسوس است . پادشاه پيشين افغانستان هرچه می گذرد بيشتر چهره يك
سازش دهنده ملی را به خود می گيرد . از ائتلاف شمال تا پاكستان اگر بتوانند به
يك همرائی برای آينده افغانستان برسند برگرد نقش محمد ظاهر شاه خواهد بود .
روشن است كه همزمانی پديدار شدن دوباره پادشاه پيشين كشور همسايه ای به نزديكی
افغانستان در صحنه ، با برجستگی نقش وليعهد پيشين ايران ، از هيچ چشمی در
ايران دور نمانده است .
***
فاجعه ١١ سپتامبر بزرگتر از آن بوده است كه از پيامدهای مثبت آن بتوان دست كم
به اين زودی سحن گغت . ولی در فرهنگی كه برخلاف فرهنگهای جهان سومی ميانه ای
با مويه و سوگواری ندارد چنين رويكردی غريب و نشانه سنگدلی نيست . از ١١
سپتامبر بسا تحولات سازنده بيرون خواهد آمد . افغانستان و پاكستان مجالی يافته
اند كه از چنگال گذشته گرايان خون آشام خود بيرون بيايند . عربستان سعودی اندكی
به نقش ويرانگر خود ، از جمله برای خودش آگاهتر می شود . همه جامعه های عرب می
توانند خيره تر به گزينشی كه با آن روبرويند بنگرند .
ما در ايران احتمالا بهتر از اين فرصتی در بيست و سه ساله گذشته نداشته ايم .
مجموعه عوامل در بيرون و درون اوضاع را برای پيكار مردمی مساعد تر كرده است .
اکتبر ۲٠٠١
|
