|
سه سال پس از هژده تير، جنبش دانشجوئی که خوابرفته می نمود بيدارشده است.
در هژده تير دانشويان پشتگرم به دوم خرداد انتظار داشتند با واکنش نشان دادن
به حملهء اوباش و آدمکشان بسيج حزب الله،، بن بست اصلاحات را با تظاهرات خود
بگشايند. اعتراضات پردامنه و چند روزه انان در پيرمون دانشگاه تهران توجه
جهانی را برانگيخت و می رفت که مردم را نيز اندک اندک به ميدان بکشاند. ولايت
فقيه به لرزه افتاده بود و دستور می داد کاری به دانشجويانی که عکسهای ش را می
سوزاندند نداشته باشند. همه چيز بسته به دوم خرداديها و خاتمی پيشاپيش آنها
بود؛ اگر آنها پای پيش گذاشته بودند احتمال زياد می رفت که مبارزه برسر
اصلاحات که از سه سالی پيش از آن درگرفته بود يکسره شود. دانشجويان مصمم و
مردم آماده بودند، همه به انتظار رهبر جنبش اصلاحی که تا آن زمان در مبارزه اش
پيشرفتهائی کرده بود. آن لحظه ای بود که می توانست پاسخ نهائی را به پرسشی که
از همان برقراری جمهوری اسلامی برسر زبانها بود بدهد: آيا اصلاح در حکومت
اسلامی امکان دارد؟
تصميمی که رهبری دوم خرداد در آن لحظه گرفت به اين پرسش پاسخی داد که
هر چه از آن گذشت معنای ش آشکارتر شد. دوم خردا در هژده تير، در چشم اصلاحات
نگريست واز آنچه ديد به هراس افتاد. پشت کردن خاتمی به دانشجويان ــ تا حد
محکوم کردن آنها ــ و گره زدن رياست جمهوری اش به جناح محافظه کار به رهبری
خامنه ای در آن لحظه تصميمی آنی و زير فشار بحران بالاگيرنده بود ولی از يک
اعتقاد ژرفتر بر می خاست. او ودوم خرداديان به اصلاحات، نگرشی اداری داشتند؛
آمده بودند به پاره ای زياده رويها پايان دهند و کاستی هائی را برطرف کنند.
مشکلی که تا آن زمان کوشيده بودند نديده بگيرند آن بود که اصلاح حکومت اسلامی
نه تنها به ريشه کن کردن سودهای پاگيری که با ميلياردها پول و اسلحهء پاسداران
نگهداری می شد و شبکه اش را چون تار عنکبوت بر سراسر جامعه و دستگاه حکومتی
تنيده بود، بلکه به اصلاح در خود اسلام اسلام بستگی می داشت. حکومت اسلامی همه
اش بازتابندهء نوع افرادی نيست که آن را می گردانند(ومی بايد سخت در تاريخ
ايران گشت تا گروهی قابل مقايسه با آنان يافت شود.) بخشی از کاراکتر يک حکومت
اسلامی ناچار به پسوند اسلامی آن مربوط می شود. اصلاح حکومت به اصلاح مذهب
بستگی می يابد که کاری درباره اش نمی توان کرد و به همين جاها می کشد. بی
دگرگونی کلی که جز نامی از حکومت اسلامی نگذارد، از اصلاح سخنی نمی توان گفت.
دانشجويان اين را دريافته بودند و اصلاح به معنی دگرگونی رژيم می می خواستند.
خاتمی نيز سرانجام موضوع را دريافت و دربرابر دانشجويان ايستاد.
از آن سال زنده نگهداشتن روحيهء هژده تير، مهمترين دلمشغولی رهبران
دانشجوئی، و دانشگاه، مهمترين جبهه نبرد ميان نيروهای آزادی و ترقی با رژيم
اسلامی بوده است. دانشجويان به بحث ميان خود روی آوردند. يک تخمين، شماره
نشريات دانشجوئی را در ايران دو هزار براورد می کند. در حالی که رژيم با ترور
قضائی (زندانی کردن دانشجويان و کيفرهای سخت و بی تناسب،) با خريدن و نفاق
انداختن، و با پرکردن دانشگاهها از ماموران دانشجونما می کوشيد جنبش دانشجوئی
را خفه کند، دانشجويان در ارزيابی خود از ايران و از پيکاری که درگيرش بودند
به نتايج درست رسيدند و پردهء توهمات را دريدند. جمهوری اسلامی قابل اصلاح نيست
و می بايد برود. آنها رهبران خود را يافتند که بيشترشان در زندان اند. اين
رهبران به دليل رفتن به قلب مسئله و بريدن از دوم خرداد و به دليل جسارت و
ازخودگذشتگی خود، به آنچه نيروی سوم نام گرفت حرکت لازم را دادند. جامعه ای که
از رژيم بيزار، و از اصلاح طلبان اسلامی نا اميد شده بود، صدا و راستای خود را
در مردانی مانند طبرزدی يافت که بزودی به همراهان ديگرش، گنجی و باقی و آغاجری
و محمدی ها و باطبی و ديگران در زندان پيوست.
جنبش دانشجوئی نارو خورده، ضربه ديده، زخمی، و بيسر شده بود ولی از پا
نيفتاد. نيروی سوم که از اين جنبش برآمد به نوبهء خود به زنده ماندن آن کمک
کرد. دانشجويان مطمئن بودند که توده های بزرگ ايرانيان مانند آنها فکر می
کنند. اين رژيم می بايد برود. از آن پس آنچه می ماند بهانه ای بود که رژيم با
محکوم کردن آغاجری به مرگ، فراهم آورد. تظاهرات چهارده روزهء دانشجوئی که پس
از آن روی داد برای دفاع از آغاجری بود که به پيروزی هم رسيد . او را از خکم
اعدام رهانيد، ولی دامنهء تظاهرات فراتر برده شد و همهء جمهوری اسلامی را نفی
کرد. از اين مهمتر برای نخستين بار هزاران تن از غير دانشجويان، از طبقهء
متوسطی که دژ مخالفت آشتی ناپذير با جمهوری اسلامی است، به دانشچويان پيوستند.
يادبود فروهرها، در پنجمين سالروز مرگ قهرمانانهء آنان، بهانه ای برای تظاهرات
ضد رژيم گرديد که با خشونت درهم شکسته شد ولی نشان داد که جريان زيرين جامعه
رو به کجا دارد و گرمای ش چه اندازه به نقطهء جوش نزديک می شود.
* * *
جبههء دوم خرداد از
اين تظاهرات دانشجوئی نيز مانند هژده تير تا جائی که توانست برای مقاصد جناحی
بهره برداری کرد و آنجا که خطر را برای نظام، برای مافيائی که دوم خرداد را در
خدمت روابط عمومی خود گرفته است، نزديک ديد باز به خامنه ای پيوست. رهبر جبهه
که هرچه می گذرد فضيلتهای ملی-مذهبی را بيشتر نشان می دهد، نه تنها پس از
سرکوبی تظاهرات سالروز فروهرها در کرنش به مقام رهبری به رکوردهای تازه دست
يافت، بلکه اوباش بسيجی را پيشاهنگ علم و کارائی و پيشرفت توصيف کرد ــ که از
سوی مدافع گفتگوی تمدنها هيچ شگفتی برنمی انگيزد. او خواستار تقويت چاقو کشانی
شد که کارشان برهم زدن تظاهرات مردمی، و لت و کوب دانشجويان است ولکهء خون
آنان را به دست دارند، زيرا گويا امنيت کشور را تقويت خواهد کرد، و با تاکيد
اينکه بسيجيان به گرايش ويژه ای بستگی ندارند و حمله شان به مردم از تاييد همهء
گرايشها در رژيم برخوردار بوده است، مسئوليت حملهء آنان را به مردم مستقيما بر
عهده گرفت. از اين پس چه کسی می تواند ميان دوم خرداد و بسيج، تفاوت و حتا
فاصله بگذارد؟
بهره برداری جناحی از تظاهرات دانشجويان به دستورکار agenda دوم
خرداد بر می گردد. روبرو با سرخوردگی عمومی و پائين افتادن اعتبار خود، سران
دوم خرداد در مجلس که می دانند ديگر از مردم نمی توانند انتظار رای دادن دشته
باشند، به خاتمی فشار آورده اند که دست کم " ژست" مقاومت و مبارزه به خود
بگيرد. گفتگوها دربارهء بيرون رفتن از حکومت(به زبان خودشان حاکميت) که از
چندی پيش برسر زبانهاشان بود البته جز گفتگوی پراکنده ای نبود. دوم خرداديان
بيش از آن آلوده شده اند که دست از ظواهر قدرت و مقامات سياسی بردارند ــ
اسباب قدرت در دست هرکه می خواهد باشد. فشار برای کناره گيری از رياست جمهوری
به همان ترتيب به جائی نرسيد. رئيس جمهوری آماده است تا هرجا پائين برود ولی
کنار نخواهد رفت. او می خواهد اين دو سال و نيمه را نيز به صورتی بسر آورد.
تنها چاره ای که به نظر رسيده به راه انداختن نمايشی است که احساس مبارزه و
مقاومت بدهد و نه تنها چندگاهی، هرچه درازتر بهتر، زمان بخرد بلکه پيروزی و
شکست در آن نيز تفاوت زيادی در اصل موضوع نداشته باشد. همهء محاسبات در اين
بازی بر روی اثری است که بر افکار عمومی خواهد بخشيد.
تظاهرات دانشجوئی تا آنجاکه "از دست بدر نرود" يعنی دست به هيچ چيز در
جمهوری اسلامی نزند، همچنانکه انتخابات، به عنوان يک سلاح تاکتيکی به کار
جبههء مشارکت می آيد؛ وسيله ای است برای فشار آوردن و امتيازاتی گرفتن. ولی
اگر قرار باشد دانشجويان خودشان هم خواستهائی داشته باشند و مثلا آزادی
بخواهند، دوم خرداد و جبههء مشارکت نخست فراخوان آرامش می دهند؛ آنگاه تظاهر
کنندگان را از حالت فوق العاده و سختگيری جناح ديگر می ترسانند؛ و اگر باز
آرامش برقرار نشد آنها رامحکوم می کنند و با سرکوبگران همصدا می شوند.
دانشجويان در سه سالهء گذشته دست کم سه بار اين تجربه را داشته اند.
لايحه های افزايش اختيارات رئيس جمهوری(در جلوگيری از زيرپا گذاشتن
قانون اساسی، و محدود کردن نظارت استصوابی شورای نگهبان، که رئيس جمهوری به
مجلس داد در اجرای اين نمايش بود. لايحه ها اساسا بی معنی است ، چنانکه خواهد
آمد، و حتا اگر از شورای نگهبان يا مجمع مصلحت ... هم بگذرند تاثيری در
موازنهء نيروها نخواهند کرد. مهمترين تفاوتی که پيدا خواهد شد تضمين نامزدی
نمايندگان دورهء کنونی در انتخابات آينده است که اصل ماجراست. اما مگر دوم
خرداد در مجلس کنونی اکثريت ندارد و مگر يک دستور رهبر بس نبوده است که از
ورود در بحث مثلا قانون مطبوعات خودداری کنند، تهديد به همه پرسی يا کناره
گيری رئيس جمهوری در صورت وتو شدن لايحه ها بيش از عناصر تئاتری اين نمايش
نيستند. دوم خرداد و رهبرش اگر اهل روياروئی می بودند فرصتهای بسيار بامعنی
تری را در گذشته از دست نمی دادند ــ فرصتهائی که می توانست مردم را نيز به
ميدان مبارزه بکشاند و شکست مافيای خامنه ای ــ رفسنجانی را محتمل تر سازد.
اما اينهمه برای آن است که مردم به ميدان نيايند. دوم خرداد کمتر از جناح
انحصارگر از مردم نمی ترسد. ( از اصطلاحات جناح اصلاحگر و انحصارگر می بايد در
پرتو تجربهء دو سالهء گذشته دست برداشت. اصطلاحات درست تر، جناح در قدرت و
جناح در خدمت است.)
* * *
در نمايشی بودن لايحه
های خاتمی بيش از آوردن بخشهائی از سخنرانی بلند آقای باقر پرهام در بنياد
اسماعيل خوئی آتلانتا (
تارنمای ايران و جهان، ۲۵ نوامبر ۲٠٠۲) نمی توان کرد. سخنران، نخست با بررسی
قانون اساسی جمهوری اسلامی نشان می دهد که چگونه همه چيز به اختيار رهبر است
و"افزايش اختيارات" رياست جمهوری و يکدست دوم خردادی شدن مجلس نيز کمترين
تاثيری بر نظام ولايت فقيه نخواهد داشت، و آنگاه به لايحه ها می پردازد:
"آقای خاتمی چه می گوید که می خواهد اختيارات بگيرد؛ اختياراتی مخالف
قانون واساسی و نظام سياسی کشور؟ برای يک لحظه خوش بين باشيم و فرض را بر اين
بگذاريم که مراجع اصلی نظام استبدادی در ايران ... زير فشار داخلی و بين
المللی مصلحت خود را در اين ببيند که از پافشاری بر نظارت استصوابی که مستندی
در قانون اساسی ندارد دست بردارند ... نتيجه چه خواهد شد؟ آيا غير از اين است
که در انتخابات آينده مجلس شورای اسلامی ... نمايندگان مردم اکثريتی قويتر يا
حتی نزديک به اتفاق آراء مجلس خواهند داشت؟ ولی حتی اگر چنين شود ايا اين امر
به معنای لغو استبداد دينی و آزادی عمل کامل نمايندگان مردم در ايران است؟ پاسخ
اين سوآل منفی است. زيرا اولا مجلس به تصريح مواد فانون اساسی قادر به گذراندن
قوانينی بر اساس اراده ملت نيست و محکوم به قانونگذاری در چارچوب شريعت است،
در ثانی، مقام رهبری، شورای نگهبان، و مجمع تشخيص ... و سپاه پاسداران و حتی
ارتش و نيروهای انتظامی مطابق قانون اساسی کشور برای اين بوجود آمده اند که
پاسدار قانونگذاری در چارچوب شريعت اسلام باشند و از خلاف اين مساله جلوگيری
کنند.
"اشکال کار آقای خاتمی اين بود که ... مردمسالاری دينی خود را جدی گرفت
و تصور کرد چنين چيزی براستی در قالب بينش سياسی ولايت فقيه می گنجد. اکنون
پس از ۶ سال می بيند نمی گنجد و دو تا سه سال هم به پايان کار دورهء دوم
رياست جمهوری اش که با آن همه وعده ها به مردم همراه بود باقی مانده است. خوب،
چه کار کند که اين دو سه سال هم به خوبی و خوشی بگذرد و خشم سربازان گمنام
امام زمان را نيز ــ که منطق بيرحم گلوله را به نزديک ترين مشاورش خالی کرده
بودند ــ عليه خود بر نينگيزد. طبيعی است که ايشان خيال کند اگر طرحی برای رد
نظارت استصوابی، و مانند اينها بدهد بالاخره فرجه ای است. تا اينگونه طرحها به
سرانجامی برسد يا نرسد، که مرده و که زنده؟ دو سه سال باقيمانده هم تمام شده
است و ايشان جای خود را به ديگری خواهد داد. و خيال اش هم راحت است که زور خود
را زده است و چيزی به کسی بدهکار نيست."
اين فرض را که لايحه ها از تصويب بگذرند می توان فراتر برد و باز بهمان
نتيجه رسيد. گيريم نظارت استصوابی برداشته شود و رئيس جمهوری اختيار يابد که
از قانون اساسی نگهداری کند؛ وگيريم که شورای نگهبان که برخلاف قانون اساسی
چنين نظارتی را برخود گرفته است به قانون مجلس تسليم شود ــ که نخواهد شد ــ و
گيريم رئيس جمهوری به اعتبار رای مجلس بتواند از زيرپا گذاشتن قانون اساسی
جلوگيری کند ــ که اگر بشود قانون اساسی را به اين سادگی زيرپاگذاشت، سرنوشت
قانون مجلس معلوم است. اما گذشته از اشکالاتی که خود قانون اساسی پيش می آورد
و آقای پرهام اشاره کرده است، مشکل ادارهء کشوربرجای خود خواهدبود. تا اينجا
همه کشمکشها برسر اين است که جناح درخدمت، چه اندازه جلو رد شدن خود را در
انتخابات آينده ــ هم از سوی شورای نگهبان وهم مردم ــ بگيرد. ولی مردم مسائل
ديگری هم دارند؛ و فساد و انحصار هم هست؛ و چنگالی که مافيای جناح درقدرت بر
منابع مالی و ماشين زورگوئی انداخته است و نمی گذارد هيچ کاری پيش برود.
دوم خرداد که پس از همان نخستين برخورد با سرسختی مافيا به خدمت آن
درآمد، و پس از پی بردن به ژرفای خواستهای مردم و جنبش دانشجوئی در پياپيش
آنان، به مردم پشت کرد، همه در بازی روابط عمومی خود گرم است و از ياد می برد
که خواست اصلاح و دگرگونی از جای ديگری می آيد و ربطی به صف بنديهای درونی
رژيم ندارد. مشکل مردم اين نيست که خاتمی چه اندازه اختيار بگيرد؛ مشکل شان آن
است که حکومت برای کشور چه می کند؟ دوم خرداديان در امتيازات حکومتی انبازشده
اند و تکه ای هم از گوشت قربانی به آنها می رسد. هم پالکی هاشان نيز در بيرون
بهر زندگی که دارند خوکرده اند و بيخبر از درد مردم ــ همان گوشت قربانی ــ
پياپی نسخه های سازشکاری برای دراز کردن عمر جمهوری اسلامی می دهند.
* * *
برای پيشبرد اصلاحات
از همان آغاز چاره ای جز روی آوردن به مردم نمی بود. جنبش اصلاحی که نام دوم
خرداد گرفت بايست استراتژی و تاکتيکهای خود را نيز از دوم خرداد می گرفت.
ويژگی اين جنبش نه در روز رای گيری که در ابعاد آن بود. دوم خرداد از رای دادن
توده گير مردم آغاز شد؛ از هنگامی که عامل مردمی، عامل خيابان، وارد شد. دوم
خرداد نام يک گروه سياست پيشهء يک آب شسته تر از مافيا نبود؛ بلکه دورهء تازه
ای در تاريخ جمهوری اسلامی آغاز کرد که اساسا از نظر ورود عامل مردمی در سياست
با دوره های پيشين ــ سنگ شدگی پس از آن بهار خونين "آزادی ــ" و سالهای
خونبار بساز و بفروشی ــ تفاوت داشت. دوم خرداديان تا دو سالی اين تمايز را
دريافته بودند و استراتژی مشارکت که وزارتهای ارشاد و کشور پيش می بردند برای
نيرو دادن به جامعهء مدنی بود که وزنهء متقابلی دربرابر مافيا شود. روزنامه های
فراوان و نسبتا آزاد( ميدانی برای نشان دادن استعداد يک نسل تازهء روزنامه
نگاران که از پيشينيان خود بسيار بهتر شده اند،) انجمنها و گروههای سياسی،
بويژه در دانشگاهها که پروانهء فعاليت گرفتند، انتخابات شوراهای شهر و روستا و
انتخابات خود مجلس(که با ريختن آبروی رفسنجانی بزرگترين خدمت خود را کرد و
سردار دزدسالاران را از فرايند انتخاباتی بيرون برد) همه در راستای اين
استراتژی می بود. رسواکردن وزارت اطلاعات و امنيت در پروندهء آدمکشی های
زنجيره ای بخش ديگری از استراتژی نيروبخشی به مردم بشمار می رفت. برداشته شدن
تهديد هر روزهء کشته و سر به نيست شدن، به روشنفکران امکان فعاليت بيشتر و
آشکارتر می داد. (ترور قضائی که جای آدمکشی زنجيره ای را گرفته است با همه
خشونت و بيقانونی به پای آن نمی رسد.)
اينکه يک نهيب مافيا برای وارونگی اين استراتزی کفايت کرد و سياست
پيشگان از دوم خرداد به نام آن، و از عامل مردمی به کشاندن شان به حوزه های
رای گيری بسنده کردند، گناه مردم نبود که تا پايان از پشتيبانی کم نياوردند.
آنها برای نگهداری امتيازات خود اصلاحات را فدا کردند و بجای روی آوردن به مردم
به چانه زنی هاشان در محافل و راهروهای قدرت بازگشتند. دوم خرداد از آن هنگام
بی معنی شد که از پشتيبانی مردمی هراسيد. اصلاح در چهارچوب جمهوری اسلامی
امکان نمی داشت و اين را هر کس می دانست. برای اصلاحات می بايد از چهارچوب
بيرون رفت و از مردم ياری گرفت. سران دوم خرداد بر عکس، سه سال است مردم را از
خود بيگانه کرده اند تا در آن محافل و راهروها جائی داشته باشند. نتيجهء
ناگزير، بيرون رفتن مردم از به اصطلاح جنبش اصلاحی بوده است.
دوم خرداد به مردم فرصت داد که به ميدان بيايند وهمين بس بوده است.
رفتار بعدی آن اهميت ندارد. خدمت ديگرش آن بوده که پريشيدگی دستگاه حکومت
اسلامی را به حالت کنونی فلج در انتظار فروپاشی، رسانده است. اين را نه دوم
خرداديان می خواستند نه شريکان پرقدرت ترشان. کسی از بابت اين خدمتها به سران
دوم خردادی بدهی ندارد. انها از راه خودشان خواستند جلو سرنگونی نظامی را که
جز سرنگونی راهی ندارد بگيرند. اينک مردم بطور قطع از توهم اصلاح رژيم اسلامی
بدر آمده اند که خدمت ناخواستهء ديگردوم خرداد است ــ آخرين خدمت آن. جنبش
اصلاحی جای خود را به جنبش براندازی از راه نافرمانی مدنی و برای برگزاری همه
پرسی داده است، اما نه همه پرسی سازشکاران دوم خردادی که يک ترفند روابط عمومی
به قصد اصلاحات آرايشی است. شورش و تظاهرات و اعتصابات، نافرمانی مدنی در
معنای درست آن، سلاحهای اين پيکار است و از چندی پيش روزی نمی گذرد که در گوشه
ای از ايران آشوب و تظاهرات و اعتصابی نباشد.
مهمتر از همه دانشجويان، ديگر رها نمی کنند. سلسهء تظاهرات درازتر می
شود و از تهران به شهرهای بزرگ و کوچک می رسد. لحن اعلاميه ها شديدتر است و"
رهبر اوباش" هدف مستقيم حملات شده است. جمعيت ۶,١ ميليونی دانشگاههای ايران به
اندازهء کافی جوان بجان آمدهء آمادهء خيزش دارد و بسيجيان "پيشتاز علم و
کارائی" خاتمی از عهدهء آنان برنخواهند آمد. رهبران دانشجوئی پرشمار شده اند و
به صف درخشان مبارزانی می پيوندند که پايان مذهب در سياست ايران و پايان صد و
بيست سالهء بی شکوه گرايش ملی مذهبی را اعلام می دارند. بخش بزرگی از چپ
و"مليون" می بايد در اين موج عرفيگرائی که جامعه را برداشته است، ناقوس مرگ
خودرا بشنود ــ اگر نخواهد خود را از گرايشی که نه گذشته ای دارد که به آن
بنازد و نه آينده ای که به آن اميدوار باشد جدا کند. ملی مذهبی ها اين بخش طيف
سياسی ايران را با خود بزير عبای خمينی کشيدند، به کارگزاران تاراجگر و
جنايتکار پيوند دادندد، و اکنون در گلزار quagmire دوم خرداد نگهداشته اند.
ملی مذهبی، بن بست ديرپای انديشهء سياسی ايران است و اکنون همراه جمهوری اسلامی
رو به زوال می رود.
نيروی مخالفی که بخواهد آيندهء ايران را بسازد می بايد در گنجی ها و
طبرزديها و همفکران بيشمار شان متحدان خود را بيابد. اين مبارزه بيرون و درون
ندارد. می بايد به دفاع از انديشه برخاست، از اين مردان، از همه کسانی که سينه
های خود را سپر مردم کرده اند، پشتيبانی کرد. شيوهء گزينشی پاره ای گروهها که
تنها همفکران خود را درميان قربانيان سرکوبگری، شايستهء دفاع می دانند از
بدترين نشانه های دورافتادگی از واقعيات ايران است. آن جامعهء جوشنده، دريای
موجزنی که پياپی لاشه های گرايشها و ديدگاهها و شيوه های مرده را دور می
اندازد و خود را از آنها می پالايد، به فرزندان باشهامت و روشنرای خود زنده
است.
دسامبر ۲٠٠۲
|
