* * *

   اولويت دادن به گفتار فدراليسم، به ملت بجای قوم، و زبان به عنوان عامل جدائی، پيامد‌هائی دارد که جايگزين (آلترناتيو) سازان آرزومند درباره شان انديشه نمی‌کنند. يا پای نقشه‌های جغرافيا ايستاده‌اند و رنگ‌ها را پس و پيش می‌برند. يا حقوق سياسی را نه به شهروند برابر ايرانی، در جامعه‌ای که هم می‌خواهد از قرون وسطا بيرون بيايد و هم به يوگوسلاوی و عراق وارد نشود، بلکه به گروه‌هائی می‌دهند که زبان را بجای همه چيز نشانده‌اند. کشوری يکپارچه را می‌کوشند نخست به نام فدراليسم تکه پاره کنند و تکه پاره‌های بدرآمده از پاکشوئی‌های قومی را ــ اگر هيچگاه به عنوان يک کشور بدرآيد ــ موقتا در يک ساختار فدرال گردهم آورند تا مرحله جدائی نهائی فرا رسد. زبان فارسی ساختهء هزار سال فرمانروائی سلسله‌های ترک را که در دوازده سده گذشته بنمايهء يگانگی و بيداری ملی بوده است عامل دشمنی معرفی کنند و بر بينوائی فرهنگی همه اقوام ايران بيفزايند.

   ايستادگی دربرابر اين گرايش‌های خطرناک از سر رقابت يا دشمنی نيست. ما رقيبی نمی‌شناسيم که از امر ملی به او بپردازيم؛ و دشمنی با ايرانيانی که هرچه بگويند، هيچ کمتر از ما ايرانی نيستند دشمنی با خودمان خواهد بود. ولی برملا کردن حقيقت کسانی که بهر بها درکار جا انداختن حقوق سياسی اقوام هستند به خود آنان کمک خوهد کرد که در امر همبستگی گرايش‌ها کامياب‌تر شوند. همچنين نشان دادن مخاطرات راهی که فدراليست‌های قومی در پيش گرفته‌اند احتمالا جان هزاران تن از مردمی را که به نامشان می‌خواهند کشور را به آتش بکشند نجات خواهد داد. سرانجام، بازگشت هردو گروه از اين کژراهه به کارزار عمومی با جمهوری اسلامی کمک خواهد کرد.

   در برلين جمهوريخواهان با مشکل رابطه با بخش‌هائی از رژيم و همکاری با نيرو‌های مدرن غير جمهوريخواه،هردو از يک ريشه، روبرو بودند و اميد است مسئله ملی استالينی را همچون روپوشی بر ناتوانی از گشودن آن دو مشکل نکشيده باشند. در پاريس آنها که در جستجوی همبستگی، شکاف و جدائی در صف همفکران انداخته‌اند می‌بايد هشيار باشند که تاکتيک‌هائی از گونه مسکوت گذاشتن موضوعی که دو بار تصويب و تاييد شده است کسی را متقاعد نخواهد کرد. مشکل حقوق سياسی اقوام با رای گرفتن و رای نگرفتن گشوده نخواهد شد. اين امری قابل رای گيری نيست و مرزی است که از آن نمی‌توان گذشت.

   اما دست کم در برلين مايه‌های اميدواری کم نيست. گذشته از آقای امير خسروی چند تن از ناماوران جمهوريخواه پيشنهاد کردند که گردهمائی، مصوبات سازمان ملل متحد را که همه تاکيد بر حقوق مدنی و فرهنگی و سياسی افراد متعلق به اقليت‌های ملی و مذهبی و قومی و زبانی دارد بپذيرد زيرا به نظر آنان "هیچ نیروی سیاسی معقولی با مصوبات سازمان ملل جرات مخالفت نخواهد داشت." بايد ديد نظر امضا کنندگان درباره سرورانی که "حقوق سياسی قومی را از حقوق شهروندی بالا‌تر" می‌دانند و جرئت نگاه کردن به اسناد سازمان ملل متحد را ندارند چيست؟